Dwaallicht Prijs

Inleiding Jurgen Slembrouck, voorzitter

Geachte rector van de Vrije Universiteit Brussel,
Geachte Prof. Caroline Pauwels,
Geachte Laureaat van de Dwaallichtprijs 2020,

Beste vrienden,

In normale omstandigheden had ik het genoegen om jullie welkom te heten in ‘Out of a Box’, het Vrijzinnig Antwerps Trefpunt. In normale omstandigheden had ik, gelet op het succes van de voorinschrijvingen, ook het talrijk opgekomen publiek welkom geheten. Velen hadden reeds laten weten dat ze deze uitreiking van de Dwaallicht Prijs, ondertussen reeds toe aan de zesde editie, graag wilden bijwonen om getuigen te kunnen zijn van de bijzondere eer die Carloline Pauwels vandaag te beurt valt.
Maar het zijn uiteraard geen normale omstandigheden. Na de eerste Covid-19-golf zagen we ons reeds genoodzaakt om de oorspronkelijk op 21 juni geplande uitreiking te verplaatsen naar het najaar. En nu, ten gevolge van de tweede Covid-19 golf, hebben we opnieuw onze plannen moeten bijstellen. De wereldwijde pandemie heeft ons teruggeworpen op onze kleine kring van intimi en verhindert ons om samen te komen met diegenen waarmee we sterke levensbeschouwelijke banden hebben gesmeed. Vrijdenkers van alle windstreken hadden deze uitreiking graag bijgewoond maar het coronavirus heeft er helaas anders over beslist. We zijn dan ook dankbaar dat de uitreiking überhaupt kan plaatsvinden en dat de laureaat ons op het rectoraat van de Vrije Universiteit Brussel heeft uitgenodigd om Dwaallicht Prijs in ontvangst te nemen.

Sta me toe, in mijn hoedanigheid van voorzitter van het Vrijzinnig Platform Hoger Onderwijs Antwerpen, kort iets over de Dwaallicht Prijs te zeggen. Misschien eerst iets over de naam van de prijs. Is het een prijs voor mensen die dwalen? Die een licht volgen dat hen op een dwaalspoor brengt? Een antwoord op deze vraag ligt niet voor de hand. Voor een goed begrip moet de betekenis van het “dwalen” worden afgemeten aan wat wordt verstaan onder op het rechte pad zijn en waar dat pad naartoe leidt. Voor zij die menen dat het pad der deugd gelegen is in volgzaamheid en inschikkelijkheid, zal het pad die vrijdenkers bewandelen inderdaad beschouwd worden als een dwaalspoor. Hun pad loopt zelden in een rechte lijn, het meandert. Vrijdenkers laten zich voortdrijven door twijfel, door adogmatisme of vrij onderzoek. Het is door die houding dat hun pad wordt verlicht, dat ze klaar zien in de duisternis. Niet toevallig luidt de spreuk van de VUB “scientia vincere tenebras”.
Het menselijke bestaan, gegeven zijn eindigheid, wordt in tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, draaglijker door het besef van zijn contingente of toevallige karakter. De mens is noch gewild, noch de kroon op een intelligente schepping. Er is geen voorgeschreven weg die bewandeld dient te worden. Geen heilsleer die beleden moet worden. De mens is in wezen vrij, de eindigheid desondanks. Er is ruimte voor experiment, voor dissidentie, voor twijfel, voor verwondering…

Deze thematiek van het “dwalen” van het “buiten de geijkte paden treden” staat ook centraal in “Het dwaallicht”, de roman van Willem Ellsschot, waar De Dwaallicht Prijs naar genoemd is en waarin het hoofdpersonage Frans Laarmans zich laat meevoeren door 3 Afghaanse matrozen. Die matrozen zijn op zoek naar Maria Van Dam, die volgens een nagelaten adres woonachtig zou zijn in de Kloosterstraat 15 te Antwerpen. Daar zou ze het nachtelijke bezoek van de matrozen afwachten. De voorwaardelijke wijs is op zijn plaats want na allerlei omzwervingen zal zij uiteindelijk niet gevonden worden. Zelfs niet met de hulp van hun gids Frans Laarmans. Toch zal aan het einde het verhaal die zoektocht niet als verloren beschouwd worden. De protagonisten zullen elkaar ontmoeten als broeders, die in staat zijn om vooroordelen over ras en afkomst te overstijgen. Die zich verenigd weten door het besef van het menselijke tekort en door het inzicht in de gebrekkige menselijke instellingen, al dan niet van religieuze aard, om dat tekort te lenigen.

Dit pad van verlichting, verwondering, ontmoeting en medemenselijkheid heeft ook Caroline Pauwels afgelegd. Zij getuigde daarover doorheen haar hele academische carrière en recent ook in de essays die ze aan deze thema’s wijdde. Het is om die reden dat het Vrijzinnig Platform Hoger Onderwijs Antwerpen van mening is dat de Dwaallicht Prijs haar toekomt. Caroline Pauwels heeft zich zowel in het hoger onderwijs als in de maatschappij bijzonder verdienstelijk gemaakt om uitstraling te geven aan het vrijzinnige gedachtegoed en het vrije denken.

Na de laudatio overhandig ik haar graag De Dwaallicht Prijs die gestalte krijgt in de vorm van een bronzen beeld. Het beeld is een creatie van Winke Besard. Zij kreeg van het organisatiecomité de vrije hand bij het creëren van de ‘Dwaallicht Prijs’. Het beeld symboliseert de onwaarschijnlijke schoonheid en charme van iemand die op de achtergrond als een ‘dwaallicht’, een schim, blijft begeesteren.

Voor ik het woord geef aan Prof. Gustaaf Cornelis die in zijn laudatio de verdienste van Caroline Pauwels verder zal toelichten, wil ik echter kort ook hulde brengen aan François Peeters die met de steun van Prof. Marc Tourwé en Prof. Gustaaf Cornelis de kandidatuur van Caroline Pauwels heeft voorgedragen en die ons binnen enkele maanden zal verlaten. Net als de matrozen uit de roman zal hij uitvaren met zijn “Dehli Castle” en koers zetten naar Canada om er zich samen met zijn echtgenote te vestigen en daar herenigd te worden met zijn dochter en schoonzoon die er eerder al aanspoelden.
Beste François, Ik weet dat deze uitreiking, de laatste die je misschien hier in België zal bijwonen, daarom ook voor jou een bijzonder betekenis heeft en het leek me gepast om die gelegenheid aan te grijpen om je kort te huldigen. Ik houd er aan om hier publiekelijk mijn grote bewondering voor je uit te spreken en je te bedanken voor alles wat je de voorbije jaren voor en achter de schermen hebt verwezenlijkt. Zonder jouw jarenlange inzet zou het vrijzinnige landschap in Antwerpen en Vlaanderen er helemaal anders uitzien. Ik wens je een behouden vaart en wens je het allerbeste toe in jouw nieuwe thuisland Canada. Het ga je goed.

Jurgen Slembrouck
Voorzitter Vrijzinnig Platform Hoger Onderwijs Antwerpen

Laudatio Prof. dr Gustaaf Cornelis

Mevrouw de rector,
Beste Caroline,

De Dwaallicht Prijs. Dwaallichten zijn een natuurlijk verschijnsel dat zich soms voordoet boven moerassen en kerkhoven, voorbeelden bij uitstek van een locus horribilis. Wilt u wellicht niet mee geassocieerd worden. Ook niet met een dwaallicht, als een misleiding, een illusie, …

Nee, als ik u zie, dan denk ik aan Lange Nelle, waarmee u vanzelfsprekend bekend bent als trouwe bezoekster van de koningin der badsteden, van de thermen (waar u graag de ganse top van de VUB heen troont) tot Café du Parc (om er in vergane glorie het programma van TAZ uit te vlooien), van het Park-met-de-Foute-Naam tot de Dansende Golven van Pat Stone.

Het is uiteraard niet uw ranke verschijning die me bij Lange Nelle brengt, dan wel het feit dat dit bekende baken voor Oostende is wat u bent voor VUB, academici, vrijzinnigen en alle navelstarende inwoners van het land: u bent een moreel kompas.

Inderdaad, u heeft zich, zo leest het reglement van de dwaallichtprijs, ik citeer van de betreffende website, “bijzonder verdienstelijk […] gemaakt voor de uitstraling van het vrijzinnig gedachtegoed in het algemeen en het vrije denken in het bijzonder.” Einde citaat. Hoe dan, vraagt u zich wellicht bescheiden af.

U staat met de klimaatjongeren op de barricade, u werkt zich uit de naad voor de humane behandeling van een Iraanse-Zweedse medewerker, u ondersteunt zowat elk initiatief ter ondersteuning van de Brusselse jeugd, in het bijzonder de meertaligheid in het onderwijs, u bezielt de Difference Day ter verdediging van de vrije meningsuiting, u tracht dagelijks in de mate van het mogelijke de academische wereld voor alle leden van uw universiteit te humaniseren, ter inspiratie van de andere leden van de VLIR. U operationaliseert de waarden van de Verlichting. Bovendien bent u zichtbaar.

Intussen bevecht u COVID-19 en kanker, maar u blijft onverdroten bergen verzetten: een voorbeeld voor elkeen. U bent een toonbeeld van volharding. U laat zich ook niet vangen voor snelle mediacampagnes en doorzichtige petities, als rector, noch als burger. Uiteraard niet, u kent die manipulaties door en door; het is uw vak. De autonomie van het individu, in denken en zijn, blijkt uit uw levenshouding.

Is er dan toch enige vergelijking mogelijk van u met een dwaallicht, dan is het omdat u, in tijden van COVID-19, in tijden van academische competitie, uitstijgt boven het moeras van zelfzucht, bekrompenheid of onwetendheid, en boven het kerkhof van goede bedoelingen of geveinsde betrokkenheid.

Ik sta hier als personeelslid van de Universiteit Antwerpen, maar ik kan en wil mijn lidmaatschap van uw VUB, op dit eigenste moment, vanzelfsprekend niet verbergen. Als één van uw ‘gezapten’ kan ik u daarom van héél nabij volgen; mijns inziens is het zeer terecht dat het Vrijzinnig Platform Hoger Onderwijs Antwerpen u heeft verkozen tot laureaat voor de Dwaallichtprijs 2020.

U bent natuurlijk ook alumna van de Universiteit Antwerpen: u studeerde immers filosofie aan de toenmalige UFSIA. Lijkt me dat, met een knipoog naar Plato en alles wel beschouwd, het epitheton ‘rector-filosofe’ u geheid toekomt.

Als Lange Nelle stuurt u aanhoudend drie pulsen uit naar de wereld: geloof in de jongeren, hoop op een betere toekomst voor allen, transgenerationele liefde voor elkaar. Geloof, hoop en liefde. Voelt u de aanwezigheid van Sint-Augustinus? Hij lag Hannah Arendt nauw aan het hart, net als u haar erg genegen bent. Ik kan dan ook niet anders dan deze laudatio te beëindigen met de concluderende woorden van Arendt uit haar korte artikel  “The Crisis in Education” (1954); woorden die, vermoed ik, heel nauw aansluiten bij uw visie. Educatie is waar we onze kinderen voldoende graag zien om hen in onze wereld te betrekken en niet aan hun lot over te laten, om hen kansen te bieden en nieuwe dingen te laten uitproberen, zaken die wij niet zien, ten einde hen voor te bereiden op de moeilijke taak een gemeenschappelijke wereld te hernieuwen.

Beste Caroline, onze rector-filosofe, gefeliciteerd.

Brussel, rectoraat VUB, Vrijdag 4 december 2020
Prof. dr. Gustaaf Cornelis, proximus.

Foto’s